Prekambr
Eon:-Archaik
-eoarchaik 4,0mld
-paleoarchaik 3,6mld
-mezoarchaik 3,2mld
Faza Górotwórcza: białomorska saamijska
-neoarchaik 2,8mld
Faza Górotwórcza: kenorańska
Skorupa ziemska już zastygła, a jej temperatura spadła na tyle, by mogła występować woda w stanie ciekłym. Powstają
kratony - zalążki przyszłych kontynentów, oraz pierwsze rudy metali. Około 3,8 mld lat liczą najstarsze pozostałości po beztlenowych i bezjądrowych organizmach. Z archaiku pochodzą pierwsze warstwy wapieni i dolomitów, na ok 2,8 mld lat temu przypada rozpowszechnienie
stromatolitów. Zawartość wolnego tlenu w atmosferze jest bardzo niska.
Międzynarodowa Komisja Stratygrafii nie definiuje początku tej ery, nieoficjalnie przyjmuje się jednak za dolną granicę 3,8 mld i
hadeik jako erę poprzedzającą.
Prekambr
Eon:-Proterozoik
Era:-Paleoproterozoik
-sider 2,5mld
Faza Górotwórcza: algomijska
-riak 2,3mld
-orosir 2,05mld
-stater 1,8mld
Era:-Mezoproterozoik
-kalim 1,6mld
Faza Górotwórcza: penakaen,hudsońska,karelska
-ektas 1,4mld
-sten 1,2mld
Faza Górotwórcza: grenwilska
Era:-Neoproterozoik
-ton 1mld
Faza Górotwórcza: dalslandzka
-kriogen 850mln
-ediakar 630mln
Faza Górotwórcza: bajkalska,assyntyjska,kadomijska,katangijska
W atmosferze znajduje się coraz więcej tlenu. Utlenia on związki żelaza, dzięki czemu w okresie między 2,5 a 2 mld lat temu powstaje ponad 90% światowych rud żelaza. Około 2 mld lat temu zaczyna wykształcać się
warstwa ozonowa. W dolnym proterozoiku miało miejsce pierwsze w dziejach ziemi
zlodowacenie; w ciągu całej ery miało miejsce ich kilka, a największe z nich w kriogenie (
ziemia-śnieżka) - istnieje hipoteza, że cała planeta pokryta była lodowcem, niezamrożone były jedynie głębie oceaniczne (podgrzewane ciepłem Ziemi). W pozostałych okresach proterozoiku klimat był ciepły, o czym świadczą pochodzące z tamtego czasu
wapienie i
dolomity. Trwały potężne ruchy górotwórcze, wiele skał uległo metamorfizmowi. Ok. 1,5 mld lat temu pojawiły się pierwsze organizmy zawierające jądro (
Acritarcha) i organizmy wielokomórkowe. Pod koniec proterozoiku w morzach rozwinęła się
fauna ediakarańsk
Eon:Fanerozoik
Era:Paleozoik
Okres:Kambr
Epoka:Oddział1
-fortun 542,0mln
Epoka:Oddział2
-521,0mln
-515,0mln
Epoka:Oddział3
-510,0mln
-drum 506,6mln
-503,0mln
Epoka:Furong
-paib 499mln
-496mln
Faza Górotwórcza:-Sardyjska
-492mln
Faza Górotwórcza:-Sandomierska
Dzięki zwiększeniu ilości tlenu nastąpiła
kambryjska eksplozja ewolucyjna, która pozostawiła po sobie liczne skamieniałości i ślady organiczne - m.in.
trylobity, które pojawiły się w środkowym kambrze. W kambrze pojawiły się też pierwsze
strunowce (
pikaia). Od dolnego kambru trwa wielka transgresja morza (maksymalna w środkowym kambrze), następnie wskutek ruchów górotwórczych następuje lekka regresja w górnym kambrze. Typowe dla tego okresu są
skały osadowe pochodzenia morskiego. Teren dzisiejszej Polski leży w pobliżu równika. Utwory kambryjskie występują w Polsce na powierzchni w
Górach Świętokrzyskich i
Sudetach. Pod koniec kambru rozpoczyna się
orogeneza kaledońska.
Eon:Fenerozoik
Era:Paleozoik
Okres:Ordowik
Epoka:Ordowik Wczesny
-tremadok 488,3mln
Faza Górotwórcza:-Takońska
-flo 478,6mln
Epoka:Ordowik Środkowy
-daping 471,8mln
-darriwil 468,1mln
Epoka:Ordowik Pózny
-sandb 460,9mln
-kat 455,8mln
-hirnant 445,6mln
Trwa transgresja morza, stąd większość osadów tego okresu to głównie morskie utwory piaszczysto-ilaste, takie jak łupki ilaste, piaskowce, wapienie czy margle. Na obszarze dzisiejszej Polski znajduje się płytkie morze. Większość kontynentów południowej półkuli tworzy
Gondwanę, według teorii tektoniki płyt dryfującą od równika w kierunku bieguna południowego. Klimat jest ciepły. Na lądzie pojawiają się pierwsze paprotniki. Pod koniec tego okresu Gondwana osiągnęła szerokość polarną (wg teorii tektoniki płyt) i uległa częściowemu zlodowaceniu, nastąpiło również
masowe wymieranie zwierząt (
wymieranie ordowickie). W ordowiku miało miejsce nasilenie
orogenezy kaledońskiej.
Eon:Fenerozoik
Era:Paleozoik
Okres:Sylur
Epoka:Landower
-ruddan 443,7mln
-aeron 439mln
-telicz 436mln
Epoka:Wenlok
- szenjwud 428,2mln
- homer 426,4mln
Faza Górotwórcza:-Krakowska
Epoka:Ludlow
- gorst 422,9mln
- ludfort 421,3mln
Epoka:Przydol
-418,7mln
Po
zlodowaceniu na przełomie ordowiku i syluru poziom wód podnosi się, następnie wskutek
orogenez znów opada, co doprowadza do wymierania wielu gatunków. Trwają ruchy górotwórcze (jedna z większych faza
orogenezy kaledońskiej), którym towarzyszy silny wulkanizm. Powstaje
Laurazja. Florę stanowią na lądzie
widłaki i
psylofity, a w morzach
zielenice,
krasnorosty i
sinice, następuje rozkwit fauny morskiej. Większość obszaru Polski zalana jest przez płytkie morze, w którym powstają
wapienie,
łupki,
iłowce,
mułowce,
szarogłazy i
zlepieńce.
Eon:Fenerozoik
Era:Paleozoik
Okres:Dewon
Epoka:Wczesny Dewon
-lochkow 416mln
Faza Górotwórcza:-Ardeńska
-prag 411,2mln
-ems 407mln
Faza Górotwórcza:Eryjska
Epoka:Środkowy Dewon
-eifel 397,5mln
Faza Górotwórcza:Liguryjska
-żywet 391,8mln
Epoka:Pózny Dewon
-fran 385,3mln
-famen 374,5mln
Trwa erozja wyniesionych wcześniej łańcuchów górskich na północnej półkuli, co owocuje wielkimi pokładami czerwonej barwy zlepieńców i piaskowców. Klimat jest ciepły i suchy. Flora lądowa to
psylofity, pierwotne
paprocie,
widłaki i
skrzypy. Pojawiają się pierwsze zwierzęta lądowe:
stawonogi i
płazy tarczogłowe. Na początku okresu trwa
regresja morska, następnie
transgresja. Teren obecnej Polski zalany jest przez morze, na powierzchni znajdują się jedynie góry. Osady
dewonu odsłaniają się w
Górach Świętokrzyskich. Pod koniec okresu rozpoczęły się wstępne ruchy górotwórcze
orogenezy waryscyjskiej.
Eon:Fenerozoik
Era:Paleozoik
Okres:Karbon
-Mississip
-Pensylwan
Mississip
Epoka:Wczesny Mississip
-turnej 359,2mln
Faza Górotwórcza:-Bretońska
Epoka:Środkowy Mississip
-wizen 354,3mln
Epoka:Pózny Mississip
Faza Górotwórcza:-Sudecka
-serpuchow 326,4mln
Pensylwan
Epoka:Wczesny Pensylwan
Faza Górotwórcza:- Kruszcogórska
-baszkir 318,1
Epoka:Środkowy Pensylwan
-moskow 311,7mln
Epoka:Pózny Pensylwan
Faza Górotwórcza:- Asturyjska
-kasimow 306,5mln
-gżel 303,9mln
Bujny rozkwit roślinności - lądy porastają drzewiaste
widłaki,
kalamity, i
paprocie nasienne. W okresie tym powstają największe złoża
węgla kamiennego, od którego (łac.
carbo) karbon wziął nazwę. Pojawiają się pierwsze zwierzęta latające (
owady), oraz pierwsze gady -
kotylozaury. Na nowo rozpoczyna się proces łączenia kontynentów, trwa
orogeneza waryscyjska (powstają między innymi góry
Półwyspu Iberyjskiego,
Kornwalii,
Reńskie Góry Łupkowe,
Ardeny,
Harz,
Wogezy,
Schwarzwald,
Masyw Czeski, oraz
Sudety i
Góry Świętokrzyskie), i związana z nią wielka regresja morza, osady tego okresu świadczą również o wielkim zlodowaceniu.
Eon:Fenerozoik
Era:Paleozoik
Okres:Perm
Epoka:Cisural
-assel 299mln
-sakmar 294,6mln
-artinsk 284,4mln
-kungur 275,6mln
Faza Górotwórcza:-Saalska
Epoka:Gwadalup
-road 270,6mln
-word 268mln
-kapitan 265,8mln
Epoka:Loping
-wucziaping 260,4mln
-czangsing 253,8mln
Faza Górotwórcza:-Palatynacka
Kontynenty połączone są w jeden superkontynent -
Pangeę. Powstaje wiele pustyń, na których powstają czerwone zlepieńce i piaskowce (stąd dawna nazwa wczesnego permu - "
czerwony spągowiec"), trwa silna działalność wulkaniczna. W drugiej połowie permu następuje transgresja morza, później kilka następujących po sobie regresji i transgresji, dzięki którym powstają
cechsztyńskie cyklotemy węglanowo-ewaporatowe. Pod koniec okresu następuje
masowe wymieranie drzewiastych
widłaków,
skrzypów i
paproci (zastępowanych przez rośliny iglaste, miłorzębowe i sagowce), oraz
koralowców czteropromiennych,
trylobitów a także częściowo
płazów,
gadów i
owadów (
wymieranie permskie). Z tego okresu pochodzą m.in. kłodawska
sól kamienna, osadowe złoża
miedzi LGOMu, oraz liczne surowce skalne. W utworach permskich istnieją ślady wielkiego
zlodowacenia
Eon:Fenerozoik
Era:Mezozoik
Okres:Trias
Epoka:Wczesny Trias
-ind 251,0mln
-olenek 249,7mln
Epoka:Srodkowy Trias
-anizyk 245mln
-ladyn 237mln
Faza Górotwórcza:-Labińska
Epoka:Pózny Trias
-karnik 228,0mln
-noryk 216,5mln
-retyk 203,6mln
Faza Górotwórcza:-Starokimeryjska
Na obszarze środkowej Europy osady triasowe to głównie
facja pstrego piaskowca (dolnotriasowe
piaskowce i
zlepieńce), facja
wapienia muszlowego (środkowotriasowe
wapienie i
dolomity), facja
kajpru (górnotriasowe osady słodkowodne takie jak
łupki ilaste,
margle i piaskowce). Początek rozpadu
Pangei, zaczynają powstawać oceany
Altlantycki i
Indyjski. Na przełomie triasu i jury trwa starokimeryjska faza
orogenezy alpejskiej. Flora jest zdominowana przez
rośliny nagonasienne. Pojawiają się pierwsze
dinozaury, a pod koniec okresu również pierwsze
ssaki.
Eon:Fenerozoik
Era:Mezozoik
Okres:Jura
Epoka:Jura Wczesna
-hettang 199,6mln
-synemur 196,5mln
-pliensbach 189,6mln
-toark 183mln
Epoka:Jura Środkowa
-aalen 175,6mln
-bajos 171,6mln
-baton 167,7mln
-kelowej 164,7mln
Epoka:Jura Pózna
-oksford 161,2mln
-kimeryd 155,7mln
-tyton 150,8mln
Faza Górotwórcza:-Neokimeryjska
Na początku jury
Pangea rozpada się na
Laurazję i
Gondwanę, pod koniec okresu również Gondwana zaczyna ulegać podziałowi. Często zmienia się biegunowość magnetyczna. Na początku jury następuje transgresja morza, duże obszary współczesnej Europy pokrywa morze epikontynentalne; pod koniec jury morza zaczynają się wycofywać. W jurze dolnej tworzyły się czarne
iły,
wapienie i
margle, w środkowej piaszczyste i
oolitowe rudy żelaza, a w górnej wapienie, np. oolitowe i rafowe, oraz margle. W Europie tworzą się złoża bokstytów - rudy glinu powstającej w tropikalnym klimacie z wietrzenia skaleni. W morzach trwa najbujniejszy rozwój
amonitów (wydzielono opartych na nich ponad 100 poziomów stratygraficznych) i
belemnitów, na lądzie dominacja wielkich gadów, pod koniec jury pojawia się
archeopteryks - pierwszy ptak. Klimat jury jest ciepły, w osadach nie znaleziono dowodów żadnego
zlodowacenia. Podobnie jak w triasie, żaden ląd nie leży na tyle blisko któregoś z
biegunów, aby powstała czapa lodowa. W Polsce najbardziej znanym utworem jurajskim jest
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, zbudowana z górnojurajskich wapieni.
Eon:Fenerozoik
Era:Mezozoik
Okres:Kreda
Epoka:Wczesna Kreda
-berrias 145,5mln
-walanżyn 140,2mln
-hoteryw 136,4mln
-barrem 130mln
-apt 125mln
-alb 112mln
Faza Górotwórcza:-Austryjska
Pojawia się coraz więcej roślin okrytonasiennych, lecz dalej ilościowo przeważają rośliny nagozalążkowe. Występują prymitywne ptaki, z tego okresu pochodzą znalezione w Chinach najstarsze szczątki ssaka łożyskowego -
Eomai.
Eon:Fenerozoik
Era:Mezozoik
Okres:Kreda
Epoka:Pózna Kreda
-cenoman 99, 6mln
-furon 93,5mln
-koniak 89,3mln
Faza Górotwórcza:- Subhercyńska
-santon 85,8mln
-kampan 83,5mln
-mastrycht 70,6mln
Faza Górotwórcza:-Laramijska
Wielka transgresja morza. osadzają się wapienie, margle, opoki i kreda pisząca. Wśród roślin zaczynają przeważać okrytonasienne. pod koniec kredy następuje jedno z największych
masowych wymierań gatunków -
wymieranie kredowe. Według jedynej liczącej się obecnie teorii było ono spowodowane zderzeniem z meteorytem o średnicy ok 10km. Wyginęły wszystkie dinozaury, belemnity, amonity, wiele grup gadów morskich oraz roślin lądowych.
Eon:Fenerozoik
Era:Kennozoik
Okres:Paleogen
Epoka:Paleocen
-dan 65,5mln
-zeland 61,7mln
-tanet 58,7mln
Niszę pozostałą po wymarciu dinozaurów zaczynają wypełniać archaiczne
ssaki. Pojawiają się
kaktusy i
palmy. Klimat jest ciepły, a pod koniec paleocenu następuje paleoceńsko-eoceńskie maksimum termiczne, które spowodowało zwrot w rozwoju ssaków.
Ameryka Północna,
Europa i
Azja nadal stanowią jeden kontynent -
Laurazję, zaczyna się jednak proces oddzielania Ameryki Północnej; trwa podział
Gondwany na
Afrykę,
Amerykę Południową,
Antarktydę i
Australię. Z terytorium Europy i Ameryki Północnej wycofuje się morze.
Eon:Fenerozoik
Era:Kennozoik
Okres:Paleogen
Epoka:Eocen
-iprez 55,8mln
-lutet 48,6mln
-barton 40,4mln
Faza Górotwórcza:-Pirenejska
-priabon 37,2mln
Faza Górotwórcza:-Helwecka
Okres rozpoczął się największym w historii Ziemi ociepleniem klimatu. (
paleoceńsko-eoceńskie maksimum termiczne). Przez cały czas trwania okresu klimat jest łagodny (klimat tropikalny panuje do 45 stopni szerokości geograficznej). Pojawia się wiele występujących do dziś rzędów i rodzin ssaków, takich jak
nietoperze,
walenie i
syreny.
Parzystokopytne reprezentowane są m.in. przez maleńkiego "jelenia"
Diacodexis, a ku pojawieniu się
nieparzystokopytnych zmierza
ewolucja koniowatych.
Eon:Fenerozoik
Era:Kennozoik
Okres:Paleogen
Epoka:Oligocen
-rupel 33,9mln
-szat 28,4mln
Faza Górotwórcza:-Sawska
Klimat pozostaje ciepły przez większość okresu, pod koniec zaczyna się powoli ochładzać; wypiętrzają się
Alpy. Pojawiają się pierwsze
naczelne.
Eon:Fenerozoik
Era:Kennozoik
Okres:Negocen
Epoka:Miocen
-akwitan 23,03mln
-burdygał 20,43mln
Faza Górotwórcza:-Styryjska
-lang 15,97mln
-serrawal 13,65mln
-torton 11,608mln
Faza órotwórcza:-Attycka
-messyn 7,246mln
Powstają Alpy i Himalaje - według teorii tektoniki płyt
Afryka zderza się z Europą, a Indie zderzają się z
Azją; kolejne zderzenia płyt kontynentalnych prowadzą do wypiętrzenia
Gór Skalistych i
Andów;
Morze Tetydy zostaje zamknięte połączeniem lądowym między Afryką i Eurazją. Powstaje
Morze Śródziemne. Antarktydę pokrywa
lądolód. Kurczą się obszary mórz śródlądowych. W oceanach powstają prądy, które powodują wymieszanie składników odżywczych. Klimat ochładza się, w związku z czym trwa stepowienie dużych obszarów. Istnieje już większość obecnych rodzin ptaków i ssaków.
Eon:Fenerozoik
Era:Kennozoik
Okres:Negocen
Epoka:Pliocen
-zankl 5,332mln
-piacent 3,600mln
Faza Górotwórcza:-Radońska
Antarktydę, część Ameryki Południowej i częściowo kontynenty północnej półkuli pokrywa
Lądolód,
Morze Śródziemne odzyskuje połączenie z Oceanem Atlantyckim, powstaje
Przesmyk Panamski. Klimat ciągle się ochładza i staje bardziej suchy, trwa stepowienie dużych obszarów, rozprzestrzeniają się trawożerne kopytne.
Eon:Fenerozoik
Era:Kennozoik
Okres:Czwartorzęd
Epoka:Plejstocen
-gelas 2,588mln
-wczesny 1,806mln
Faza Górotwórcza:- Walachijska
-środkowy 781tys
Faza Górotwórcza:-Pasadeńska
-pózny 126tys
Następujące po sobie zlodowacenia i ocieplenia, wzmożone opady w strefie międzyzwrotnikowej. Obszary
tundry porasta karłowata roślinność, w świecie zwierząt królują wielkie ssaki, które wymierają pod koniec epoki. Trwa
ewolucja człowieka, na terenie Europy żyją obok siebie
Homo neandertalensis i
Homo sapiens; wykształcają się główne
rasy ludzkie. Plejstocen w antropologii przypada na okres zwany
paleolitem.
Eon:Fenerozoik
Era:Kennozoik
Okres:Czwartorzęd
Epoka:Holocen
-11,5tys
Koniec ostatniego zlodowacenia
powstanie i rozwój Bałtyku, rozwój ludzkiej cywilizacji.
Bibliografia
http://pl.wikipedia.org/wiki/Tabela_stratygraficzna
